Η απάντηση είναι αρκετά προφανής. Φυσικά και πρέπει να σε ενδιαφέρει αν πραγματικά νοιάζεσαι για το σχολείο και τους μαθητές. Η ύπαρξη εκπαιδευτικών που είναι σε εργασιακή ανασφάλεια, που βιώνουν μεγάλη αγωνία για την ετήσια πρόσληψή τους, που το μυαλό τους βασανίζεται από την ερώτηση: «μήπως φέτος είναι η τελευταία μου χρονιά;», που δεν απολαμβάνουν τα ίδια εργασιακά προνόμια με τους μόνιμους, που αλλάζουν συνέχεια σχολείο, που η προσωρινότητά τους όχι μόνο στο ίδιο σχολείο αλλά και στον ίδιο τον χώρο της δημόσιας εκπαίδευσης είναι εμπόδιο στη συμμετοχή τους σε συλλογικές διαδικασίες και συνδικαλιστικές δράσεις και που συνήθως προσλαμβάνονται καθυστερημένα (αρκετά μετά την έναρξη του διδακτικού έτους), επηρεάζει πάρα πολύ την ομαλή λειτουργία των σχολείων και ως εκ τούτου και την ίδια την μαθησιακή διαδικασία. Εν τέλει δηλαδή αφορά όλους τους εμπλεκομένους με την εκπαιδευτική διαδικασία, τους εκπαιδευτικούς, τους γονείς και κυρίως τους μαθητές. Υπάρχει κανείς που να διαφωνεί ότι η ποιότητα της εργασίας των εκπαιδευτικών είναι άμεσα εξαρτώμενη από την ποιότητα των εργασιακών τους δικαιωμάτων;
Αλήθεια, ποιους αναπληρώνουν οι αναπληρωτές;
Αναπληρωτές εξ ορισμού είναι εκείνοι που αναπληρώνουν μόνιμους εκπαιδευτικούς. Επαναλαμβάνω, μόνιμους εκπαιδευτικούς. Σας μεταφέρω την ακριβή διατύπωση της εγκυκλίου για την πρόσληψη αναπληρωτών για το έτος 2016-2017: «Αν για οποιαδήποτε αιτία απουσιάζουν από σχολικές μονάδες εκπαιδευτικοί ή δημιουργηθούν έκτακτα λειτουργικά κενά κατά τη διάρκεια του διδακτικού έτους, καλύπτονται με πρόσληψη προσωρινών αναπληρωτών ή ωρομίσθιων εκπαιδευτικών». Αν τώρα σκεφτούμε ότι κάθε χρόνο πραγματοποιούνται περίπου 20.000-25.000 προσλήψεις αναπληρωτών για να ανταποκρίνεται στην αλήθεια η εγκύκλιος θα πρέπει αντίστοιχα να απουσιάζουν και τόσοι μόνιμοι από τα σχολεία τους μαζί με τα έκτακτα λειτουργικά κενά. Φυσικά όπως καταλαβαίνετε κάτι τέτοιο ούτε κατά διάνοια δεν ισχύει. Καταρχάς οι μόνιμοι που απουσιάζουν από τα σχολεία τους για κάποιους έκτακτους λόγους(κυρίως λόγους υγείας, εγκυμοσύνης κ.α.) είναι πολύ λιγότεροι και κατά δεύτερον τα λειτουργικά κενά που δημιουργούνται δεν είναι έκτακτα αλλά προβλεπόμενα αφού πρόκειται για πραγματικά κενά . Απόδειξη είναι ότι ο αριθμός των προσλήψεων αναπληρωτών προαναγγέλλεται στο τέλος της προηγούμενης σχολικής χρονιάς. Επίσης οι χιλιάδες συνταξιοδοτήσεις εκπαιδευτικών τα τελευταία χρόνια, από τη στιγμή που δεν γίνονται πλέον νέοι διορισμοί, καλύπτονται και αυτά από αναπληρωτές. Είναι προφανές ότι υπάρχει κατάφωρη διαστρέβλωση και παραβίαση της εγκυκλίου.
Η ερώτηση είναι η εξής : «Τότε οι αναπληρωτές ποιους αναπληρώνουν, αν όχι τους μόνιμους;»
Την απάντηση όλοι την γνωρίζουν και ας κάνουν κάποιοι τους ανήξερους. Τους εαυτούς αναπληρώνουν, όπως είχαν κάνει και όλες τις προηγούμενες χρονιές. Και αυτό συμβαίνει γιατί σε μόνιμη βάση καλύπτουν πάγιες και λειτουργικές ανάγκες και όχι έκτακτες όπως προβλέπει η εγκύκλιος. Με αυτό το σκεπτικό ακόμα και ο τίτλος «αναπληρωτές» μοιάζει ψευδής. Ουσιαστικά πρόκειται για εκπαιδευτικούς ορισμένου χρόνου σε επαναλαμβανόμενη βάση. Ίσως μάλιστα απαιτείται ένα παιγνίδι λέξεων για να εκφράσει το σουρεαλιστικό παιγνίδι που παίζει η πολιτεία με τους αναπληρωτές όπως το «μη μονιμοποιημένοι μόνιμοι» ή το «ουδείς μονιμότερος του αναπληρωτού»
Για ποιούς λόγους δεν αντικαθίστανται οι αναπληρωτές με μόνιμους
1) Οικονομικοί λόγοι. Είναι γνωστό ότι , κυρίως λόγω της χρηματοδότησης της πρόσληψης αναπληρωτών από το ΕΣΠΑ ο κρατικός προϋπολογισμός, όσον αφορά τα πάγια έξοδα για την Εκπαίδευση, κάθε χρόνο ελαφρύνεται κατά ένα αρκετά μεγάλο κονδύλι.
2) Το να παραμένουν αρκετοί συνάδελφοι μας (αναπληρωτές) σε κατάσταση εργασιακής ομηρείας και αβεβαιότητας τους κάνει εύκολα χειραγωγήσιμους, εξαρτώμενους από τις διαθέσεις της εκάστοτε πολιτικής εξουσίας.
3) Το πολιτικό κέρδος είναι πολύ μεγαλύτερο όταν χαρίζεις ελπίδα σε πολύ περισσότερους. Σκεφτείτε μόνο πόσοι είναι οι αδιόριστοι εκπαιδευτικοί. Δείτε μόνο ότι π.χ για φέτος είχαμε σχεδόν 93.000 αιτήσεις για αναπληρωτές και ωρομίσθιους. Αντίθετα οι διορισμοί μονίμων απευθύνονται σε πολύ μικρότερο φάσμα του εκπαιδευτικού πληθυσμού από τη στιγμή που δεν γίνονται πλέον γραπτοί διαγωνισμοί (ΑΣΕΠ).
4) Οι προσλήψεις αναπληρωτών προσφέρονται για ανακύκλωση εργαζομένων-ανέργων (απλά αλλάζοντας κάθε φορά τα κριτήρια πρόσληψης), αμβλύνοντας με αυτό τον τρόπο τις οξυμένες κοινωνικές αντιδράσεις.
Γιατί η Ευρώπη δέχεται να χορηγείται ΕΣΠΑ για πρόσληψη αναπληρωτών;
Το ΕΣΠΑ είναι ένα αναπτυξιακό πρόγραμμα που χορηγείται από την Ε.Ε και έχει σαν σκοπό την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας , της ανταγωνιστικότητας, της παραγωγικότητας, της έρευνας, της τεχνολογίας κ.α..Όσον αφορά την εκπαίδευση προβλέπει την βελτίωση της ποιότητας και αποτελεσματικότητας του εκπαιδευτικού συστήματος. Είναι σαφές ότι η πρόσληψη αναπληρωτών και ωρομισθίων είναι εντελώς έξω από το πνεύμα της ύπαρξης του ΕΣΠΑ. Το μεγάλο ερώτημα δεν είναι πως η ελληνική κυβέρνηση καταφέρνει να «περνάει» κάτι τέτοιο από την Ε.Ε αλλά γιατί η Ε.Ε είναι πρόθυμη να εγκρίνει κονδύλια που ουδεμία σχέση έχουν με αναπτυξιακό έργο και που στην ουσία είναι ένα μπάλωμα του κρατικού προϋπολογισμού.
Γιατί άραγε οι Ευρώπη εγκρίνει την επιδότηση ευέλικτων μορφών εργασίας όπως εκείνη των αναπληρωτών; Μήπως με αυτό τον τρόπο όχι απλά νομιμοποιεί την ύπαρξη ευέλικτων μορφών εργασίας αλλά την προωθεί και από πάνω; Μήπως δηλαδή εφαρμόζει απλά τις κατευθυντήριες γραμμές της που δεν είναι άλλες από την ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων, την καθιέρωση των συμβάσεων ορισμένου χρόνου εκτός από τον ιδιωτικό και στο δημόσιο τομέα. Μην ξεχνάμε ότι οι πολιτικές που εφαρμόζονται είναι εκείνες του άκρατου νεοφιλελευθερισμού δηλαδή του μικρότερου κράτους, με το εργατικό δίκαιο ραμμένο sur mesure στα συμφέροντα της οικονομικής ελίτ. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει η τάση στο εργατικό δίκαιο να εισχωρούν στοιχεία του εμπορικού δικαίου δηλαδή ο εργαζόμενος να αντιμετωπίζεται ως προϊόν που υπόκειται στους νόμους της αγοράς.
Που θέλω να καταλήξω; Μήπως οι εκάστοτε κυβερνήσεις κρατάνε το θεσμό των αναπληρωτών (αντί να προβαίνουν σε αντίστοιχες μονιμοποιήσεις) γιατί ο απώτερος στόχος όχι μόνο δεν είναι ο διορισμός μονίμων αλλά και η ίδια η κατάργηση της μονιμότητας και η επικράτηση ελαστικών εργασιακών σχέσεων για όλους τους εκπαιδευτικούς του δημόσιου τομέα; Με άλλα λόγια ο στόχος δεν είναι η αντικατάσταση των αναπληρωτών από μόνιμους αλλά το ακριβώς αντίστροφο: η μετατροπή και όλων των μονίμων σε υπαλλήλους με ελαστικές μορφές εργασίας. Αυτός λοιπόν είναι άλλος ένας λόγος για τον οποίον το πρόβλημα των αναπληρωτών δεν αφορά μόνο εκείνους αλλά και τους μόνιμους εκπαιδευτικούς.
Προσωρινότητα vs μονιμότητα
Μέχρι σήμερα η πρόσληψη αναπληρωτών ήταν ιδιαίτερα προβληματική στην λειτουργία της και ως εκ τούτου δεν θα μπορούσε να διεκδικήσει ένα μεγαλύτερο ρόλο γενικευμένης εφαρμογής. Για σκεφτείτε όμως η «προσωρινότητα» να γίνει λειτουργική ( κάτι τέτοιο φαίνεται και στις δηλώσεις του υπουργείου ότι με την έναρξη του σχολικού έτους θα έχει πραγματοποιηθεί το 80% των προσλήψεων αναπληρωτών). Τότε η προσωρινότητα μπορεί να διεκδικήσει να γίνει η εναλλακτική πρόταση αντί της μονιμότητας. Εδώ ας λάβουμε υπόψη μας τον κοινωνικό αυτοματισμό που επικρατεί στην κοινή γνώμη του τύπου: «γιατί οι μόνιμοι εκπαιδευτικοί να πληρώνονται δύο μήνες το καλοκαίρι αφού δεν εργάζονται;». Είναι φανερό ότι η «προσωρινότητα» είναι επικίνδυνη να αποτελέσει τον δούρειο ίππο για την ανατροπή της μονιμότητας. Η μονιμότητα είναι και θα είναι ο μεγάλος αντίπαλος των νεοφιλελεύθερων πολιτικών αφού στόχοι τους είναι η σταδιακή αντικατάσταση των θέσεων πλήρους, σταθερής και μόνιμης απασχόλησης στο Δημόσιο με ευέλικτες μορφές εργασίας. Αυτό ας μην το ξεχνάμε. Οι ελαστικές μορφές εργασίας, η εργασιακή εφεδρεία, η εθελοντική εργασία(με αντάλλαγμα), ο δανεισμός εργαζομένων, η σύμβαση μαθητείας, οι συμβάσεις ορισμένου χρόνου είναι μόνο μερικά από εργαλεία που χρησιμοποιούνται διεθνώς για την κατάργηση της σταθερής και πλήρους εργασίας είτε στον ιδιωτικό τομέα είτε στο δημόσιο. Καλό είναι λοιπόν η εκπαιδευτική κοινότητα στις συνδικαλιστικές της διεκδικήσεις της να χρησιμοποιεί πολύ περισσότερο τη λέξη «διορισμοί» παρά τη λέξη «προσλήψεις».
Χωρίς ενότητα όλοι χάνουν στο τέλος
Κάτι τώρα κάτι πολύ σημαντικό, ίσως το σημαντικότερο. Αυτή τη στιγμή ο τόσο βαλλόμενος κλάδος της εκπαίδευσης, εκείνος των αναπληρωτών, κατασπαράζεται από πάνω και από εμφύλιο πόλεμο. Πολλοί συνάδελφοι μας αντί με αγώνα ενωμένοι, όπου θα είχαν και τη στήριξη όλου του εκπαιδευτικού κλάδου, να διεκδικούν τη δικαίωσή τους ακολουθούν τη λογική των αντεγκλήσεων μέσω δικηγορικών γραφείων, επιδιδόμενοι σε έναν άνευ ουσίας διαγωνισμό αξιοσύνης. Και αντί να απαιτούν το αυτονόητο (μόνιμους διορισμούς για μόνιμες ανάγκες) μαλώνουν ποιος θα πάρει τα τελευταία ψίχουλα, αφού τα 190 εκατομμύρια ευρώ που υπάρχουν ως απόθεμα στο ΕΣΠΑ για προσλήψεις αναπληρωτών για τα επόμενα 4 έτη αρκούν μόνο για ένα ακόμα έτος (2016-2017). Μετά τέλος. Αυτό που απαιτείται αυτή τη στιγμή είναι ένα ενιαίο και αρραγές μέτωπο από όλους τους εκπαιδευτικούς και όχι ένας οδυνηρός και αυτοκαταστροφικός εμφύλιος. Με τέτοια τακτική στο τέλος όλοι χάνουν. Κανείς δεν βγαίνει ζωντανός από την αρένα. Δύο μόνο λέξεις πρέπει να κυριαρχούν: «ενότητα» και «μονιμότητα». Καλώς ή κακώς οι αναπληρωτές είναι ο ποιο αδύναμος κρίκος. Αυτοί πληρώνουν πιο πολύ από όλους τους άλλους τις κινήσεις περικοπών στην παιδεία, όπως την αύξηση ωραρίου, την μείωση των ωρολογίων προγραμμάτων κ.α. Δείτε μόνο πόσες θέσεις αναπληρωτών χάθηκαν φέτος από την μείωση κατά 3 ώρες του εβδομαδιαίου ωρολογίου προγράμματος στο Γυμνάσιο.
Δυστυχώς ζούμε σε επικινδύνους και πονηρούς καιρούς. Ως συμπαράσταση στους συναδέλφους μας που αυτή την εποχή περνούν μεγάλη αγωνία για να συνεχίσουν απλά να υπάρχουν για άλλους εννιά μήνες στη δημόσια εκπαίδευση θα καταφύγω και εγώ στην κοινοτυπία της χρήσης συνθημάτων ελπίζοντας όμως ότι θα πρωτοτυπήσω στη διατύπωση του συνθήματος. Για αυτούς τους «εντός και εκτός» συναδέλφους μας, αντί για το σύνθημα «είμαστε όλοι αναπληρωτές» θα προτιμήσω το «είμαστε όλοι μόνιμοι».
* Το άρθρο γράφτηκε με αφορμή την ομιλία του κου Γιώργου Μαυρογιώργου (ομότιμου καθηγητή Παιδαγωγικής Παν/μιου Ιωαννίνων) στα πλαίσια της εκδήλωσης «Αναπληρωτές-νομάδες στα χρόνια της κρίσης –κοινωνικός αυτοματισμός στην παιδεία» που οργάνωσε η Πανελλήνια Ένωση Αναπληρωτών Δευτεροβάθμιας (Π.Ε.Α.Δ.) και έλαβε χώρα την 13 Ιουλίου 2016.
Δημήτρης Τσιριγώτης. Φυσικός
